ADHD a zaburzenia współistniejące

ADHD może być mylone lub utożsamiane z innymi trudnościami rozwojowymi, występującymi u dzieci i młodzieży. Jednak są to różne problemy, które mogą razem występować. Przeprowadzono szereg różnych badań, mających na celu zobaczenie tej rzeczywistości – podawały one różnych wyniki. Jednak najważniejsze jest to, że pokazały iż zespołowi nadpobudliwości psychoruchowej często towarzyszą inne zaburzenia, które istotnie wpływają na funkcjonowanie dziecka. Najczęściej występujące to: zaburzenia opozycyjno-buntownicze i zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe i depresja, oraz specyficzne trudności szkolne.

ADHD a zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD) i zaburzenia zachowania (CD)

Współwystępowanie ADHD i zaburzeń zachowania (ODD i CD) to najczęstszy problem, z jakim mają do czynienia diagności. Często objawy zespołu hiperkinetycznego oraz zaburzeń ODD i CD są mylone. Z tego powodu powstają nieprawdziwe twierdzenia, że dziecko z ADHD musi być agresywne i mieć problemy z zachowaniem.

ADHD	ODD, CD
Zaburzenia uwagi	Zachowania prowokacyjne
Nadruchliwość	Wybuchy złości
Nadmierna impulsywność	Krzywdzenie innych

Tab. 1. Objawy ADHD a objawy zaburzeń zachowania[1]

Uważa się, że wystąpienie ODD czy CD znacząco pogarsza rokowania i może negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka. Przeprowadzono badania, które pokazały pozytywną korelację pomiędzy ilością i nasileniem objawów ADHD a prawdopodobieństwem popadnięcia w konflikt z prawem. W przypadku innych zaburzeń nie zauważono takiego związku.

Łączne występowanie zaburzeń zachowania i zespołu nadpobudliwości psychoruchowej znacząco pogarsza rozwój dziecka, jego wyniki w nauce, społeczne i rodzinne funkcjonowanie. W wyniku tych trudności zwiększa się ryzyko zbyt wczesnego zakończenia edukacji szkolnej w stosunku do możliwości, problemów z przestrzeganiem prawa, uzależnienia od alkoholu czy narkotyków oraz popełnienia samobójstwa. Naukowcy podkreślają, że dzieci z ADHD oraz z CD lub ODD i ADHD bardzo często są odrzucane przez rówieśników, natomiast osoby tylko z zaburzeniami zachowania są równie często akceptowane jak i odrzucane.

Dzieci dotykają konsekwencje i powikłania obu zaburzeń rozwojowych, dlatego mają znacznie większą liczbę deficytów w sferze poznawczej i społecznej. Nie znane są wzajemne zależności i mechanizmy współwystępowania ADHD i ODD/CD. Niektórzy naukowcy traktują łączne ich wystąpienie jako kompilację, czyli tak, jakby to było nowe zaburzenie, przejawiające objawy ich obu. Takie postrzeganie powoduje, że leczenie dzieci z ADHD i zaburzeniami zachowania powinno równocześnie obejmować oddziaływania terapeutyczne obydwu tych zaburzeń, w tym farmakoterapię ADHD. 

Loeber i Biederman dokonali przeglądu badań nad współwystępowaniem zespołu hiperkinetycznego i zaburzeń zachowania. Zauważono trzy następujące wnioski:

• dzieci, u których stwierdzono zaburzenia zachowania (ODD/CD) i ADHD funkcjonują znacznie słabiej niż dzieci z innych grup badawczych;
• nadruchliwość i impulsywność są istotniejszymi czynnikami ryzyka w wystąpieniu zaburzeń zachowania niż trudności z koncentracją uwagi;
• farmakoterapia ADHD pozytywnie oddziałuje na objawy ODD czy CD

Loeber zauważył, że łączne wystąpienie ADHD i zaburzenia opozycyjno-buntowniczego (ODD) jest istotnym czynnikiem powodującym rozwój zaburzenia zachowania (CD), a w dorosłości ukształtowaniem się antyspołecznej osobowości. Z powodu istnienia takiego kontinuum jednym z celów terapii ADHD jest niedopuszczenie do pojawienia się problemów z zachowaniem lub minimalizowanie ich, dlatego tak ważna jest pomoc i okazane wsparcie rodzinom z dzieckiem z zespołem nadpobudliwością psychoruchową.

ADHD a zaburzenia lękowe i depresja

Kolejną trudnością mogącą towarzyszyć ADHD są zaburzenia lękowe. Takie dzieci często są postrzegane przez dorosłych jako leniwe i mało ambitne, a nie – jako potrzebujące troski i opieki. Może się tak dziać, ponieważ są raczej wycofane i ciche. Zaburzenia te wiążą się z ryzykiem pojawienia się większych trudności w budowaniu relacji interpersonalnych – dorosłych jak i rówieśników, problemów związanych z edukacją i funkcjonowaniem w szkole oraz niską samooceną.

W przeprowadzanych badaniach ukazano, że osoby z ADHD, mające skłonność do zaburzeń lękowych, wykazują mniejsze ryzyko do zachowań eksternalizacyjnych (ODD, CD). Badania Multimodal Treatment Study of ADHD pokazują, że współwystępowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń lękowych, w szczególności fobii społecznej, mogą być przyczyną pojawienia się depresji i uzależnień. Z tego wynika, że rokowania tych osób są znacznie gorsze niż dzieci, które mają objawy tylko jednego z wyżej wymienionych zaburzeń. Badania pokazują również, że dzieci z ADHD mają wyższy poziom lęku jawnego oraz ukrytego. Stwierdza się też stany depresyjne znacznie częściej niż u osób z grupy kontrolnej. Zauważono związek, że im bardziej nasilone objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej tym więcej cech zaburzenia depresyjnego.

 Thomas Brown twierdzi, że dzieci u których współwystępują oba zaburzenia (ADHD i zaburzenia lękowe), gorzej funkcjonują w sferze społecznej oraz mają niższą samoocenę, ponieważ ich myśli działają na zasadzie błędnego koła. Martwią się słabszymi wynikami edukacyjnymi z powodu trudności z koncentracją uwagi oraz obawiają się, że nie poradzą sobie z zadaniami i sprawdzianami. Każda potwierdzona wątpliwość, dotycząca nieumiejętności radzenia sobie, obniża samoocenę i poczucie sprawczości. Ważne jest to, że przyczyna zamartwiania się u dzieci z ADHD i zaburzeniami lękowymi jest inna, niż u osób jedynie lękowych. Jest ona związana z negatywnymi emocjami wynikającymi z braku akceptacji przez dorosłych
i rówieśników niż ze społecznym unikaniem.

Wystąpienie ADHD jest traktowane jako czynnik ryzyka do rozwinięcia się zaburzeń lękowych, depresji, skłonności do nadużywania substancji psychoaktywnych oraz zaburzeń osobowości. Zespół hiperkinetyczny niekorzystnie wpływa na przebieg powyższych zaburzeń.

Mgr Anna Szczytkowska – psycholog

[1] A. Kołakowski, Zaburzenia zachowania a zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD),
w: Zaburzenia zachowania u dzieci, red. A. Kołakowski, Sopot 2013, s. 65.