Specyficzne trudności w uczeniu się, a dysleksja rozwojowa – problem znany i nieznany

Aktualnie na określenie trudności w czytaniu i pisaniu zamiennie używa się terminów „specyficzne trudności w uczeniu” – „dysleksja rozwojow”. Nie jest to błędem. W obu przypadkach chodzi bowiem o trudności w uczeniu się. Różnica dotyczy zakresu zjawisk. Pojęcie „specyficzne trudności w uczeniu się” ma zakres szerszy i oznacza trudności, dotyczące: czytania (dysleksja), pisania (dysortografia, dysgrafia), liczenia (dyskalkulia). „Dysleksja rozwojowa” natomiast ma zakres węższy, dotyczy tylko obszaru czytania i poprawnego ortograficznego pisania. Zjawiska te łączy specyficzny charakter trudności. Określenie „specyficzne” oznacza, że problemy występują u dzieci inteligentnych, które mają normalne lub nawet wybitne możliwości uczenia się z wyjątkiem tych funkcji poznawczych i ruchowych, które biorą udział w czytaniu i pisaniu.

Wyjaśnienia wymaga jeszcze termin „rozwojowa”. Termin ten wskazuje na fakt wczesnych uwarunkowań tych trudności, trwających od urodzenia, a nie nabytych w późniejszym okresie życia. „Dyslektykiem”, a poprawniej „osobą o specyficznych trudnościach w uczeniu się” jest się, a nie staje się nią dopiero… np. w liceum.

            Specyficzne trudności w uczeniu się mają podłoże biologiczne, są uwarunkowane genetycznie, a więc są dziedziczone. Mogą też być skutkiem zmian w centralnym układzie nerwowym, wywołanych nieprawidłowym rozwojem w okresie ciąży, działaniem szkodliwych czynników w czasie porodu, po urodzeniu i w okresie wczesnego dzieciństwa np. niedotlenienia mózgu, wylewów wskutek pęknięcia naczyń krwionośnych.

Występowanie zatem u któregoś z członków rodziny (rodziców, dziadków) trudności w pisaniu i czytaniu, wszelkie nieprawidłowości w przebiegu ciąży i porodu stanowią ryzyko wystąpienia podobnych  trudności u dziecka. Nie jest to zależność jednoznaczna (nie można powiedzieć, że na pewno kłopoty wystąpią), ale z pewnością rozwój dzieci z ryzyka należy uważnie obserwować i koniecznie podjąć środki zaradcze, gdy zauważymy jakiekolwiek zaburzenia  rozwojowe.

W wieku niemowlęcym niepokój rodziców powinien wzbudzić opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy (dziecko nie raczkuje lub mało raczkuje, gorzej utrzymuje równowagę w postaci siedzącej i stojącej, obserwuje się obniżone napięcie mięśniowe).

W wieku  poniemowlęcym (2-3 lata) sygnałem przyszłych kłopotów w czytaniu i pisaniu są  problemy z automatyzacją chodu – dziecko później zaczyna chodzić, biegać, często się przewraca, potyka. Rączki są mniej sprawne, w związku z tym dziecko jest nieporadne w czynnościach samoobsługowych (mycie, jedzenie, ubieranie, zapinanie guzików, wiązanie sznurówek). Jest także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych np. budowaniu z klocków. Nie próbuje samo rysować, w wieku 2 lat nie naśladuje rysowania linii, w wieku 3 lat nie umie narysować koła.

W okresie wieku przedszkolnego (3-5 lat) wyżej opisane dysharmonie mogą nadal się utrzymywać, ale najistotniejsze symptomy ryzyka dysleksji w tym okresie to przejawy opóźnienia funkcji słuchowo – językowych, które przejawiają się w formie słabej pamięci i umiejętności fonologicznych. Dziecko nie pamięta wierszyków, ma trudności z zapamiętaniem i przypominaniem nazw, szczególnie ułożonych w sekwencje takie jak: pory dnia, nazwy posiłków, pory roku. Mowa rozwija się z opóźnieniem, dziecko ma zatem niewielki zasób słownictwa, występują zaburzenia     w zakresie artykulacji wielu głosek, trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (przekręcanie). Występują trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów, a także przedłużony okres posługiwania się neologizmami. 

Sygnałem opóźnień czy zaburzeń rozwojowych w tym okresie jest mała sprawność ruchowa całego ciała, skutkiem czego są duże trudności dziecka w nauce jazdy na rowerze, hulajnodze czy utrzymaniu równowagi podczas chodzenia po linii krawężnika.

Słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa, spostrzeganie i pamięć wzrokowa powodują, że dziecko nieprawidłowo trzyma ołówek, nieprawidłowo reguluje napięcie dłoni w trakcie rysowania, (np.naciska zbyt  mocno lub za słabo), w związku z czym linie rysunków są nikłe, mało widoczne  albo bardzo silnie zaznaczone, kartki niekiedy przedziurawione. Często dziecko przejawia niechęć do rysowania, jego rysunki są prymitywne (nie można rozpoznać co praca przedstawia). Nie potrafi narysować koła, kwadratu i krzyża (4 latek) , trójkąta (5 latek). Nie lubi układać według wzoru obrazków  pociętych  na części, puzzli, układanek. Wykazuje brak przejawów preferencji jednej ręki – zamiennie posługuje się ręką prawą i lewą, nie potrafi wskazać podanej ręki, myli się (z końcem wieku przedszkolnego).

Charakterystyka symptomów ryzyka dysleksji rozwojowej w okresie wczesnoszkolnym, symptomy specyficznych trudności w uczeniu się w klasach starszych, zostanie przedstawiona w następnym artykule.

Rodzicu przedszkolaka, jeżeli po przeczytaniu artykułu coś w rozwoju twojego dziecka cię zaniepokoiło, zgłoś się do poradni psychologiczno – pedagogicznej lub innej  instytucji zajmującej się diagnozą dzieci, by celem sprawdzić, czy rozwój dziecka przebiega prawidłowo, czy też należy podjąć ćwiczenia, które nieprawidłowości rozwojowe zlikwidują lub przynajmniej ograniczą. Pamiętaj, że im wcześniej podjęta zostanie terapia tym większe szanse na pełne powodzenie podjętych działań zaradczych. 

 Artykuł opracowały:

Katarzyna Kuczewska – pedagog, kontakt
Katarzyna Rudnik–Ulążka – pedagog, kontakt